گویش گرگانی با دارا بودن ساختارها و واژگان اصیل و فراوان، یکی از ذخایر ارزشمند زبان فارسی است. شیرینی و شکری که در گویش گرگانی وجود دارد بر هر کس که با این گویش آشنایی دارد روشن است.
گویش‌ها حاوی تاریخ، روایت‌ها و ارزش‌های فرهنگی محلی هستند و حفظ آن‌ها به معنای حفظ تنوع و ثروت فرهنگی است که نقش مهمی در حفظ هویت ملی و منطقه‌ای دارد. متاسفانه گویش گرگانی مانند بسیاری دیگر از گویش‌های زبان فارسی رو به نابودی است و گردآوری و توصیف آن امری ضروری به نظر می‌رسد.
شاعران استرآبادی و گرگانی، در زمان‌های گذشته، از واژگان و لحن محاوره‌ای گرگانی در شعرهای خود بهره‌گرفته‌اند. این استفاده از زبان عام و مردمی، برای ایشان فرصتی بوده تا ارتباط نزدیک‌تری با مخاطبین خود برقرار کنند و تعالیم خود را برای مردم مفهوم تر سازند. به عنوان مثال، در دوره تیموریان، مولانا فضل‌الله حروفی، معروف به نعیمی، با جنبش حروفیه، شعرهای زیبایی را با لهجه استرآبادی و واژگان محاوره‌ای خلق کرد. آثار او همچون "جاودان کبیر" و "عرش نامه" از جمله شاهکارهایی هستند که با استفاده از این زبان محاوره، احساسات و افکار خود را به مخاطبان منتقل کردند. محرم نامه اثر امیر اسحاق، داماد فضل‌الله و معروف به مرشد خراسان تماماً به زبان گرگانی است و متن سالم‌تری نسبت به آثار فضل‌الله دارد و از لحاظ املایی و صرف متفاوت از آن‌ها است.
در سده‌ی اخیر نیز، شاعران گرگانی به خصوص، با تأکید بر استفاده از واژه‌ها و اصطلاحات محلی، شعرها و آثاری را خلق کرده‌اند. آثار شاعرانی چون مرحوم سیدرضا عرفانی از شعرای مشهور اواخر قاجار و اوایل پهلوی و مرحوم میرزا محمدعلی عبهری (سپهر)، به عنوان نمونه‌هایی ماندگار در این زمینه شناخته می‌شوند.
در کنار آن، شعرنویسان دیگری نیز چون نصرت صفایی، یحیی وکیلی زند، سیدمهدی شریف موسوی و حسین ضمیری، کارهای ارزشمندی ارارئه داده اند. همچنین، دیگر نویسندگانی مانند سیدعباسعلی محسنی مفیدی با "افسانه‌های کلثوم ننه"، احمد اخوان مهدوی با "نرمه خل" و همچنین اسدا... معطوفی با کتابهای اوسانه‌زندگی و ضرب المثل‌ها و کنایات و باورهای مردم آثار خوب و ارزشمندی در این زمینه ارائه کرده‌اند.
در ادامه بعضی از واژه ها و عبارات محاوره گرگانی را آورده‌ایم.


 

واژه یا عبارت گرگانی	تلفظ	معنا	واژه یا عبارت گرگانی	تلفظ	معنا
پاپولو	pāpūlū	پروانه	پییَر	pīyar	پدر
پِت	pet	لوچ، چپ	مار	mār	مادر
اَتو مَتو	Ato Mato	چپ چپ	چَكه بِرُوش	chake berosh	کف زدن
پَپو	Papū	پف فیل	اَفتو	Afto	آفتاب
اَلبُو	Albo	حشره ریز	بامبِلَک جِستَن	Bāmbelak jestan	بالا پایین پریدن
بَنچه	banche	دسته	چِلیکا	chelikā	هیزم
بَندِکُلو	Band e kolū	تار عنکبوت	پُخِه	poxe	تفاله چای
پُروک زدن	Porūk zadan	چرت زدن	ماچکُل	māchkol	مارمولک
قُمپُز در کردن	qompoz	پز دادن	لَغِ لُو	lagh e lo	ماهیتابه
مَلکَموت	malkamūt	عزرائیل	جیجُو زِدن	Jijo	گردش کردن
چَمبولوک	cambolūk	ویشگون	اشنفه	ashnefe	عطسه
تُرجه	torje	جوانه	پِزغه	pezqe	جرقه
تِرا پِرا	terā-perā	پراکنده	تَپوک	tapūk	توسری
پوته	pūte	شورة سر	تَخمه سِمِشکه تخمة	toxm-e-semeške	آفتابگردان
پاچَک پاچَک زَدَن	pācak	پا تکان‌دادن بچّه شیرخوار	پُروک	porūk	چُرت
آلیز افتادن	āliz	هوس کردن	دارتُکُل	dārtokol	دارکوب
شَلائین	shalāein	چسیناک، لچر	عَلو	alo	آتش