سایت شهرداری گرگان

محله دوشنبه‌ای گرگان، با ویژگی‌های جذابی همچون معماری قدیمی، امامزاده راضیه و مرضیه (س)، تکایا و محل گذر به بازارهای اصلی، یکی از محلات مهم بافت قدیم گرگان به شمار می‌رود. حضور امامزادگان راضیه و مرضیه (س) در محوطه تکیه دوشنبه‌ای، و زیارت این امامزادگان در روزهای دوشنبه سبب شد تا به مرور اسم این منطقه به دوشنبه‌ای شهرت یابد.
اما دوشنبه‌ای گرگان از جنبه‌های دیگری نیز جذابیت دارد. بافت تاریخی و معماری متمایز آن، شاهکاری از زمان‌های گذشته و قاجاری است که همچنان در برابر زمان و تغییرات مقاومت می‌کند. با این حال، توسعه و ساخت و سازهای جدید نیز در حال انجام است که نیازمند هماهنگی با ارزش‌های تاریخی و فرهنگی این محله است.

نگاهی به بافت تاریخی دوشنبه‌ای

دوشنبه‌ای گرگان، علاوه بر اینکه هویت و زندگی اجتماعی مردم منطقه را در خود جای داده است، به عنوان یک نماد از پویایی و تلاش برای حفظ تاریخ و فرهنگ محلی، همواره در خاطرات مردم این شهر به یادگار خواهد ماند. این منطقه بخاطر وسعت کم و جمعیت محدود برخلاف سایر محلات قدیم گرگان کلیه عناصر خدماتی محله را در مجاورت تکایا مثل، گورستان، حمام، آب انبار به صورت مستقل ندارد و به دلیل مجاورت با یکی از دو بازار اصلی شهر به لحاظ تامین نیازهای خدماتی ساکنین، متکی به بازار و محلات اطراف خصوصا محله دربنو و میرکریم است.
برخلاف رونق ساخت و سازها و نوسازی‌هایی که در این محله صورت گرفته است، ارزش‌های تاریخی و فرهنگی آن همچنان مورد توجه است. با این وجود، چالش‌هایی نیز وجود دارد که در صورت عدم توجه به آن‌ها، می‌توانند به دگرگونی‌های ناخواسته در ساختار بافت این محله منجر شوند.
در این محله با همت متولیان تکایا و امامزاده اولین موزه محله‌ای شهر گرگان راه اندازی شده است. این موزه با اشیاء گرانبهایی که توسط ساکنین قدیمی این محله اهدا شده، به یادگار ماندگاری از فرهنگ و تاریخ این ناحیه شهری تبدیل گردیده است.
در این محله، دو مسجد وجود دارد که یکی از آنها در ابتدای گذر شرقی تکیه دوشنبه‌ای و دیگری در قسمت جنوبی مجموعه کبیر به قرار گرفته است. این مساجد با طراحی برونگرا و بدون حیاط، محلی برای عبادت و اجتماع مردم این منطقه هستند.
در گذشته باغی در دوشنبه‌ای قرار داشت که یکی از قدیمی ترین باغ‌های درون شهری استرآباد بود. متأسفانه در سال‌های اخیر جای خود را به یک پارکینگ داده است. این انحطاط نشانگر تغییراتی است که در ساختار شهری این منطقه ایجاد شده است.

تکایا دوشنبه ای

مرکز محله دوشنبه‌ای، که فضای باز میانی تکایا را تشکیل می‌دهد، دارای شکلی هندسی و نامنظم است. در سه جبهه شمالی، شرقی و جنوبی، ساختمان‌های دو طبقه با کاربری تکیه وجود دارند، در حالی که در جبهه غربی، ساختمان‌های مسکونی قرار دارند.
تکیه دوشنبه‌ای، یکی از نمونه‌های مهم از تکایا در گرگان است که فضای پیرتکیه و گوشواره‌هایش به شکل اصیلی حفظ شده‌اند. علاوه بر این تصاویر زیبای ختایی و نقاشی‌های روی چوب، این مکان را از سایر تکایا متمایز می‌کند. جبهه جنوبی تکیه دوشنبه‌ای به دلیل معماری منحصر به فرد و قدمت تاریخی‌اش در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده است. همچنین، جبهه شرقی این تکیه نیز در فهرست میراث ملی قرار دارد.
تکایای دوشنبه‌ای، با وجود مجاورت با قیصریه و بخشی از بازار کهنه استرآباد، هرگز به کاربری تجاری نرسیده و حتی در وقف‌نامه‌هایشان، تجارت بناها ممنوع شده است. تکیه نو دوشنبه‌ای، یا همان اصطبار، از لحاظ موقعیت جغرافیایی در ضلع شمالی این محله واقع شده و بافت تاریخی گرگان را زینت می‌دهد. این تکیه به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی محله دوشنبه‌ای گرگان، مورد مرمت و بهسازی قرار گرفته است و با ۱۲۰ متر مربع زیربنا و با بیش از ۱۴۰ سال سابقه، به وقف عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) اختصاص یافته است.
ساختمان اصطبار، از نوع دیوار باربر آجری است و در طبقه پایین خود، مطبخ و یک فروشگاه قرار دارد که در ایام محرم به عنوان محل تکیه برای عزاداران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یکی از ویژگی‌های بارز این تکیه، قرار گرفتن آن در یک مجموعه‌ای مسکونی است و ارتباط مستقیم آن با داخل خانه است. در ضلع شمالی، حیاط منزل مسکونی و در ضلع غربی، حیاط و سه اتاق سه دری مستقیماً به تکیه متصل هستند.

امامزاده راضیه و مرضیه

در جبهه شرقی محوطه تکیه، امامزاده راضیه مرضیه، قرار گرفته است. در گذشته، این محل دارای یک درب چوبی با تزئینات دقیق و زیبا و منبت‌کاری شده بود که برای حفاظت بیشتر در سال‌های اخیر توسط اهالی و متولیان امامزاده به فضای داخل امامزاده منتقل شد و برای محافظت بهتر در ویترین شیشه‌ای نگهداری می‌شود. در دوره پهلوی دوم، تغییرات زیادی در نمای تکیه و امامزاده به وجود آمد که نشان‌دهنده تحولات مختلف زمانی است.

خانه های بافت تاریخی دوشنبه ای

در این محله، خانه‌های تاریخی ارزشمندی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مجموعه کبیر اشاره کرد. این مجموعه، به عنوان یکی از برجسته‌ترین خانه‌های بافت تاریخی گرگان، دارای ویژگی‌های خاصی از نظر معماری است و به عنوان یکی از میراث‌های ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه‌های تاریخی چراغعلی، نونهال، معروف، دیانی، اعلایی، صحرایی، منتظرالظهور، انصاری و موقوفه میرزا عابدین شبیه ساز نیز جزء این میراث‌های فرهنگی محسوب می‌شوند. این خانه‌ها، که مربوط به دوره پهلوی اول هستند، در سال‌های اخیر توسط جمعی از دوستداران میراث فرهنگی با حمایت اداره اوقاف و امور خیریه استان گلستان، مرمت و احیاء شده‌اند. آن‌ها نمونه‌هایی استوار از عناصر معماری با ارزشی هستند که این محله را به عنوان یکی از پربارترین مناطق تاریخی و فرهنگی شهر نمایش می‌دهند.

خانه کبیر

خانه کبیر، یک نمونه بارز از معماری دوره قاجار، در محله دوشنبه‌ای گرگان قرار دارد و در تاریخ ۸ اسفند ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره 2274 به ثبت رسیده است.
تلاش‌های بازآفرینی شهری در چهار محله هدف شهر گرگان، باعث شد که ملک خانه تاریخی کبیر، به عنوان یکی از مجموعه‌های مسکونی تاریخی، مورد توجه قرار گیرد. دو پلاک تملک شده فعلی، دارای عرصه‌ای بزرگ و بناهای مجاور، از جمله عمارت اصلی، می‌باشند و در فاز بعدی، سایر پلاک‌های متعلق به این مجموعه نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های معماری منحصر به فرد بنای تملک شده، شامل عناصر ویژه معماری شمالی ایران مانند پنجره‌های ارسی با گره چینی چوب و شیشه‌های رنگی است. همچنین، تزیینات با آیات قرآن و تزیینات چوبی در طبقه بالای این ساختمان، این خانه را از مجموعه‌های مسکونی تاریخی برجسته در منطقه شمالی ایران می‌سازد.

قبرستان محله دوشنبه ای

در گذشته، هر محله‌ای در گرگان، قبرستان خود را داشته است. و مردم بر اساس رسوم مردگان خود را در کنار امام زاده هر محله دفن می کردند و اگر در محله‌ای امامزاده وجود نداشت، این کار در کنار مسجد اصلی آن محله صورت می‌گرفت.
درباره قبرستان محله "دوشنبه‌ای"، باید گفت که با توجه به وجود امامزاده راضیه و مرضیه و اهمین این بنا برای اهالی، احتمالاً تعداد زیادی از مردگان در کنار این اماکن مقدس دفن شده‌اند، اما امروزه تنها اثرات محدودی از سنگ‌های مزار باقی مانده است که برخی از آنها به صورت صندوق یا گهواره طراحی شده‌اند، که ممکن است برای افراد ویژه یا ثروتمند بوده‌ باشد.