سایت شهرداری گرگان

در گرگان، محله‌ها نقش آفرینی هویت فرهنگی و تاریخی را بر عهده دارند و محله‌ی دروازه نو یا "دربنو" یا به گویش گرگانی دربزنو، نقطه‌ای خاص در نقشه تاریخی گرگان است. دربنو، نه تنها یکی از قدیمی‌ترین محلات گرگان است، بلکه یکی از پرچمداران تاریخی این شهر محسوب می‌شود. با گذشته‌ای که به دوران صفوی بازمی‌گردد، دربنو که از محلات فرعی‌تر میدان به شمار می رود، به عنوان مهم‌ترین محله‌هایی که شاهد تغییرات و تحولات گوناگون تاریخی بوده است، درخشش خود را حفظ کرده است.
این محله، با برخورداری از آثاری ارزشمند، معماری سنتی و فضای فرهنگی فراوان، به یکی از مقصدهای مهم گردشگری و مطالعاتی در این منطقه تبدیل شده است.
در ادامه این مقاله، به بررسی چشم‌انداز فرهنگی و تاریخی محله دربنو پرداخته خواهد شد. از قدمت باستانی حمام‌ و مدرسه تاریخی عمادیه تا مسجد گلشن و خانه‌های معروف این محله. محله دربنو، یکی از نقاط ارزشمند و تاریخی شهر گرگان، به عنوان یک پرتره زنده از گذشته و فرهنگ غنی این منطقه، همواره مورد توجه محققان و علاقمندان به تاریخ و معماری شهرستان گرگان بوده است.

معماری و آثار تاریخی

محله دربنو با قدمت تاریخی و فرهنگی خود، به عنوان یک پایگاه مهم معماری سنتی در شهر گرگان شناخته می‌شود. وجود تکایا، مساجد، مدرسه عمادیه و خانه‌های قدیمی، از جمله عواملی هستند که محله دربنو را به یک مرکز از نظر معماری سنتی حائز اهمیت کرده است.
تکیه‌های دربنو با الگوی معماری ذوزنقه‌ای و دارای دو طبقه، یکی از زیبایی های معماری سنتی ایرانی به‌شمار می‌آیند. این تکیه‌ها نقش مهمی در زندگی اجتماعی و فرهنگی اهالی محله داشته‌اند و به عنوان مراکز مذهبی، فرهنگی و اجتماعی بهره‌برداری می‌شده‌اند.
بناهای تاریخی و مذهبی نیز جزء آثار برجسته محله دربنو هستند. مدرسه عمادیه، که از دوران صفویه باقی‌مانده است، به‌عنوان یکی از نمادهای مهم آموزش و پرورش در این منطقه شناخته می‌شود. کتابخانه ارزشمند این مدرسه، بیانگر اهمیت فرهنگ و دانش این محله در طول تاریخ است.
مساجدی همچون مسجد حاج ملا اسماعیل استرآبادی و مسجد گلشن، با زیبایی‌های معماری و عمق تاریخی خود، جزء جاذبه‌های گردشگری و مذهبی محله دربنو هستند. این مساجد به عنوان مراکز مهم عبادت و ارتباط با فرهنگ اسلامی، همواره مورد توجه مردم و زائران قرار داشته‌اند.

ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی

محله دربنو، به‌عنوان یک جاذبه گردشگری و یک شاهکار فرهنگی و تاریخی، ارزش‌های فراوانی را در خود جای داده است. این محله نه‌تنها به‌عنوان مرکزی برای معماری و آثار تاریخی شناخته می‌شود، بلکه به عنوان یک مرکز فرهنگی و اجتماعی نیز شناخته می‌شود. مساجد، مدارس و تکیه‌ها، به عنوان مراکز مهم آموزش، عبادت و فعالیت‌های اجتماعی، ارزش بالایی در میان اهالی این محله دارند.
محله دربنو در گرگان، دارای مکان‌های تاریخی و مهمی است که نقش بسزایی در زندگی اجتماعی و فرهنگی این منطقه داشته‌اند. در ادامه به توضیح کامل دربارهٔ تکیه، حمام، آب انبار، و مسجد عمادیه در محله دربنو پرداخته می‌شود:

تکیه دربنو

تکیه دربنو یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی و فرهنگی در محله دربنو است. این مکان به عنوان مرکزی برای گرد هم آمدن ساکنین محله و دیگر نقاط شهر گرگان شناخته می‌شود.
ساختار تکیه دربنو دارای نقشه ساختمانی ذوزنقه‌ای شکل است و در دو طبقه ساخته شده است. این مرکز مذهبی و فرهنگی، به عنوان مکانی برای مراسمات مذهبی ماه محرم، عبادت، و برگزاری مراسم دینی و فرهنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تکیه دربنو به عنوان یک نماد از تاریخ و فرهنگ محله دربنو، جایگاه ویژه‌ای در قلب اجتماع محلی و همچنین مردم گرگان دارد و همچنین به عنوان یکی از مراکز خدماتی و تجاری خدماتی نیز فعالیت هایی در این مکان صورت می گیرد.

مسجد گلشن

مسجد جامع گلشن یکی از مساجد مهم بافت تاریخی گرگان در دوران صفویه، در دوران قاجار مورد بازسازی قرار گرفت. این مسجد در شمال شرقی چهارراه میدان و در بافت قدیمی بازار، در محله دربنو گرگان قرار دارد و به عنوان یکی از جاذبه‌های گرگان شناخته می‌شود. در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۵۵، با شماره ثبت ۱۳۴۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
اخیراً، علی‌رغم ثبت تاریخی، این مسجد تخریب شده و یک مسجد جدید با سبک مشابه مسجد قدیمی به جای آن احداث شده است. گفته می‌شود که ایوان جنوبی مسجد با بنای اولیه مرتبط است، اما ظاهر بنا نشان می‌دهد که به‌صورت کامل بازسازی و تزئین شده است.
مسجد گلشن گرگان توسط حاج امیر مولودی و حسین صفرنژاد اداره می‌شود.

حمام دربنو

حمام دربنو به عنوان یکی از ساختمان‌های تاریخی و فرهنگی محله دربنو شناخته می‌شود. این حمام به دوره صفوی برمی‌گردد و در گذشته مکانی برای استحمام مردم بوده است.
در گذشته مردم در ایام محرم و پس از طوق بندان از آن استفاده می‌کردند. اما در حال حاضر، این حمام دیگر فعال نیست اما به عنوان یک نماد از معماری و تاریخ محله دربنو، همچنان جاودانه باقی مانده است. تغییری در ساختار اصلی آن صورت نگرفته است، و تنها در گذشته، کاشی‌کاری بر روی دیوارهای آن انجام شده است.

آب انبار دربنو

در گرگان قدیم، برای تامین آب شرب اهالی شهر هر محله مهم یک آب انبار داشت. آب انبار دربنو یکی از سازه‌های تاریخی و مهم در محله دربنو است. این آب انبار به دوره صفوی برمی‌گردد و در گذشته نقش مهمی در تأمین و توزیع آب شرب در منطقه داشته است و یکی از مخازن اصلی ذخیره و تصفیه آب شرب شهر بود. هم اکنون تنها دو آب انبار در شهر گرگان در دسترس است که یکی در دربنو و دیگری در محله میرکریم وجود دارد.
آب انبار دربنو که در دوران حاضر به عنوان یک نماد از زمان‌های گذشته و ارثیه فرهنگی و تاریخی، حفظ و نگهداری می‌شود در حیاط خانه ای در جبهه شمالی تکیه دربنو قرار دارد و پاشیر آن در میدانگاه تکیه در زیر تکایای شرقی است که ورودی آن به منظور جلوگیری از ورود افراد مسدود شده است.

مدرسه عمادیه

مدرسه عمادیه یکی از آثار شاخص دوره صفوی در محله دربنو است و با شماره 2117 به عنوان یکی از میراث‌های ملی ایران ثبت شده است. این مدرسه از معماری زیبا و منحصر به فردی برخوردار است و در زمان خود به عنوان یک مرکز دینی و فرهنگی برای مردم محله و منطقه مورد استفاده قرار می گرفته است و محل زندگی و تحصیل طلاب و علما بوده و بسیاری از علمای مشهور دوره صفوی در آن تدریس می‌کرده‌اند. از جمله این علما، میر محمد باقر طالبان استرآبادی بوده که از شیخ بهایی آموخته و پس از تکمیل علوم در اصفهان، به استرآباد بازگشته و در زمینه‌های فقه و اصول تدریس می‌نموده است. پس از درگذشت او، یک آرامگاه و یادبود به نام او در محله دربنو برای او ساخته شده است، اما در دوران پهلوی دوم، این آثار از بین رفته و امروزه تنها چند گور و سنگ قبر از آرامگاه باقی‌مانده است.
مدرسه عمادیه به عنوان یکی از نمادهای دینی و فرهنگی در محله دربنو، همچنان به عنوان مکانی برای نماز و مراسم دینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نا گفته نماند که مقبره ملامهدی و ناظم العلما استرآبادی، فرزندان حاج ملامحمد اسماعیل، بانیان مسجد عمادیه در بخش غربی مسجد، قرار دارد.

گورستان سید باقر

گورستان سیدباقر، یکی از سایر آثار تاریخی این محله محسوب می‌شود که امروزه تنها چند گور و سنگ قبر در مکان مقبره باقی مانده‌اند.
در این محل، مقبره میرمحمدباقر طالبان استرآبادی، یکی از دانش‌آموزان شیخ بهایی که پس از تحصیلات خود در اصفهان به استرآباد بازگشت و به تدریس مباحث فقه و اصول پرداخت، قرار دارد. علاوه بر آن، مقبره شیخ عبدالرزاق، یکی از مجتهدان مشروطه خواه استرآباد، نیز در این محل واقع شده است.

مسجد حاج ملا اسماعیل استرآبادی

مسجد حاج ملا اسماعیل استرآبادی، از ساختمان‌های ساخته شده در دوران زندیه است. این نوع مساجد در اصطلاح معماری ایران با نام "مسجد سر کوچه" شناخته می‌شوند. این مساجد از نظر معماری به شکل یک اتاق یا نمازخانه مشابه هستند. در قسمت‌های تاریخی گرگان، تقریباً بیش از ۲۰ مسجد به این نوع وجود دارد.

علاوه بر موارد ذکر شده خانه‌های تاریخی زیادی از جمله خانه شیرنگی، میرحیدری، نوروزی و مناجاتی نیز در این محله قرار دارند که بسیار ارزشمند هستند.
دربنو گرگان، با تاریخچه غنی، معماری خاص و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی فراوان، یکی از نقاط برجسته و جذاب شهرستان گرگان است. این محله، نمونه‌ای بارز از هماهنگی بین میراث‌های تاریخی و زندگی اجتماعی مردم محلی است و همواره به‌عنوان یک پرتره زنده از گذشته و حاضر این شهر شناخته می‌شود.