سایت شهرداری گرگان

مساله بهداشت و استحمام در ایران موضوعی وابسته به معاصر نیست. مردم ایران از سالهای دور به بهداشت خود اهمیت‌ می‌دادند و طبق آنچه در آیین زرتشت از آنها خواسته شده، برای عبادت روزانه خود و همینطور پس از بیدار شدن از خواب، دست، صورت و پای خود را می‌شستند.
استفاده از حمام و نظافت تنها مختص به ایرانیان نبود، مصریان و مردمان روم نیز برای نظافت از استحمام استفاده‌ می‌کردند. ضمن آنکه ناگفته نماند که استفاده از حمام در ایران تنها مختص به زرتشتیان و دوران پس از او نیست. قبل از آن نیز ایرانیان پاکیزگی را گرامی می‌داشتند. مهرپرستان ایران طبق آیین مهرپرستی که قبل از زرتشت رواج داشت باید سه روز و سه شب در فواصل معین غسل‌ می‌کردند.
اگر بخواهیم حمام‌های تاریخی معروف ایران را که از ادوار متفاوت تاکنون به جا مانده است مثال بزنیم‌ می‌توانیم به حمام پهنه سمنان متعلق به دوره تیموریان، حمام وکیل شیراز، متعلق به دوران زندیه، حمام گنجعلی خان کرمان متعلق به دوران صفویه اشاره کنیم. البته این سه مورد تنها برگ کوچکی از این آلبوم تاریخی به شمار‌ می‌روند.
در حفاری‌های باستانشناسی بعمل آمده در دهه 40 و 50 از شهر باستانی گرگان، خرابه‌هایی از حمامی متعلق به سالهای دور همچون 1400 سال پیش از زیر خاک بیرون کشیده شد.‌ می‌توان رد پای این حمام‌های قدیمی را در جای جای بافت تاریخی گرگان، این شهر سرد و گرم چشیده تاریخ نیز یافت.
در مورد گرگان و حمام‌های تاریخی آن نوشته‌هایی در سفرنامه‌ها و برخی کتاب‌ها وجود دارد که به چند نمونه آن در پایین اشاره‌ می‌کنم.
گریگوری ملکونف روسی در سفرنامه خود در سفری که در سال 1860 میلادی به استرآباد داشت در مورد آن چنین‌ می‌نویسد:
استرآباد شهری است با 10000 نفر جمعیت. در استرآباد کلا 13 حمام وجود دارد که در محلات و گذرها هستند. دباغان یکی از گذرها و کوچه‌های محله سبزه مشهد و کاسه گران از کوچه‌های محله میدان است که هر کدام حمام‌های خود را دارند.
محمدعلی قورخانچی (صولت نظام) در کتاب نسخه سیفیه خود که در سال 1321 هجری قمری نوشته است از استرآباد چنین یاد‌ می‌کند: شهر استرآباد 15000 نفر جمعیت و 13 حمام دارد با نام های: حمام علی خان آقای قاجار، خاله قزی، مهدی قلی خان، کاسه گران، دروازه نو، کفشدوزان، سرچشمه، دباغان، میخچه گران، حمام چشمه، قاضی، امین الضرب و حمام شاه.
لوییس رابینو، سرکنسول انگلیسی که در رشت و در زمان انقلاب مشروطه فعالیت‌ می‌کرد نیز در سفری که به استرآباد داشت در کتاب خود از استرآباد چنین یاد کرده است: استرآباد 10000 نفر جمعیت، 40 مسجد و تکیه، 8 مدرسه مذهبی، 13 آب انبار و 14 حمام دارد.

ویژگی و ساختار حمام‌های تاریخی استرآباد

ساختار معماری حمام‌های گرگان در دوره صفویه مشابه دیگر حمام‌های سنتی ایران بوده است. این حمام‌ها به‌طور معمول شامل بخش‌های زیر بودند:
1. ورودیه و هشتی: ورودی کوچک و کوتاه با چند پله.
2. بینه: فضای رختکن که غالبا به آن "غلام گردشی" هم می‌گفتند.
3. میاندر: فضایی راهرو مانند بین رختکن و گرمخانه.
4. گرمخانه: فضای اصلی حمام که شامل حوض بزرگ (خزینه) برای آبکشی، حوض کوچک برای ابگیری و "واجبی خانه" برای از بین بردن موهای زاید بدن بود.
5. تون: فضای زیرزمینی برای گرم کردن حمام که زیر کف و بخصوص زیر گرمخانه قرار می‌گرفت.
سقف حمام‌ها اغلب به صورت نیم گنبدی بود و جامخانه‌ها بر فراز آنها قرار می‌گرفتند.
حمام قاضی گرگان، که در حال حاضر ویرانه‌های آن در گوشه‌ای از بازار نعلبندان قرار دارد، نمونه‌ای از حمام‌های دوران صفویه است. این حمام همانند حمام کاسه گران در محله میدان به دو قسمت مجزا، حمام کوچک برای زنان و حمام بزرگ برای مردان تقسیم می‌شد.
فضای رختکن تنها محلی برای تعویض لباس نبود، بلکه به محل نشست و برخاست و گپ زدن مردم تبدیل‌ می‌شد. حمومی در گوشه‌ای از فضای رختکن پشت دخل‌ می‌نشست. عده‌ای نیز در فضای رختکن چای خورده، قلیان‌ می‌کشیدند و شروع به گپ زدن‌ می‌نمودند.
برخی از اشراف و افراد متمول از حمام‌های خصوصی کوچکی که در منزل خود ساخته بودند استفاده می‌کردند. از نمونه چنین حمامی می‌توان حمام سردار را نام برد که متعلق به سردار اشرف و در حاشیه سرای سردار قرار داشت و یا محمدتفی خان هزارجریبی در سرای شهریش در استراباد ، سردار رفیع در روستای کفشگیری و سالار مقتدر (میرفندرسکی) در فندرسک.
در مناسبت‌هایی مثل ختنه و به ویژه عروسی، حمام برای مدتی رزرو و به اصطلاح قرق می‌شد و در اختیار خانواده داماد قرار می‌گرفت. یک روز یا نیم روز کامل، حمام به محلی برای شادی و سرور تبدیل می‌شد. داماد و دوستانش در یک نوبت به حمام می‌آمدند و عروس و زنان فامیل و دوستانش در نوبت دیگر. "حموم عاروسی" با شادی و پایکوبی برگزار می‌شد.
در بخش زنانه، موسیقی سنتی با کوبیدن بر "لِگَن مرسی" همراه با رقص و پایکوبی بود. در این جشن، شربت و میوه‌های فصل مثل هندوانه و خربزه هم تقسیم می‌شد.

حمام قاضی (محله نعلبندان)

حمام قاضی، بنایی ارزشمند و تاریخی در استراباد، توسط خاندان حسینی استرابادی (قاضی‌های بعدی) بر روی زمینی به مساحت تقریبی 485 متر مربع ساخته شده بود. این حمام تا حدود 90 سال پیش دارای تزئینات آجری و گچبری زیبا و چشم‌نوازی بود. جامخانه‌های حمام، علاوه بر تامین نور برای صحن اصلی، رطوبت و بخار گرم معلق در هوا را به بیرون هدایت کرده و به نوعی تهویه هوا را انجام می‌دادند.
این حمام به مانند حمام کاسه گران محله میدان، دارای دو بخش مجزا برای مردان و زنان بود. "حموم بزرگ" مخصوص مردان و "حموم کوچیک" برای زنان تعبیه شده بود. اما با گذشت زمان و تغییرات معماری، حمام قاضی مانند سایر حمام‌های استراباد، به روشی جدید اداره می‌شد. روزهای فرد برای بانوان و روزهای زوج برای آقایان اختصاص یافت.
برای اعلام این تغییر، شخصي به نام "لُنگ چی" یا "قطیفه چی" با نواختن شیپور بر پشت بام حمام، نوبت مردانه یا زنانه بودن حمام را در فضای شهر استراباد که در آن زمان کوچک بود، اعلام می‌کرد.
در حال حاضر، حمام قاضی به یک ساختمان مخروبه و بدون کاربری تبدیل شده است. بخش‌هایی از آن به انبار تبدیل شده و سه در ورودی آن نیز پشت بساط مغازه‌داران اطراف مخفی مانده است. این بنا که در زمینی به مساحت تقریبی 510 متر مربع ساخته شده، دارای فضاهای مختلف یک حمام سنتی از جمله خشک خانه، گرم خانه، حوضخانه و آتشخانه (تون) است. طاق‌های متعدد با قوس‌های جناحی و پوشش سقف گنبدی از دیگر ویژگی‌های معماری این بنا هستند.
با وجود ثبت این بنا در فهرست آثار ملی به شماره ۱۵۰۴۵ در سال ۱۳۸۴، تاکنون اقدام عملی برای حفظ و احیای آن انجام نشده است و این حمام ارزشمند همچنان رو به نابودی است.

حمام سرپیر (محله سرپیر)

حمام سرپیر، واقع در گذر سرپیر محله سبزه مشهد استراباد، یکی دیگر از حمام‌های قدیمی این شهر است که به عنوان یک حمام "خزینه"‌ای در اوایل قرن بیستم فعالیت خود را آغاز کرد. این حمام تا دو دهه پیش فعال بود و در اواخر دهه 40 به حمام عمومی دوشی تبدیل شد.
تاریخ این حمام در یک سندی متعلق به سال 1323 (126 سال پیش) که در عصر مظفرالدین شاه قاجار نوشته شده، به وضوح مشخص می‌شود. در این سند، "حجه الاسلام حاجی آقا سید طاهر" 6 دانگ حمام موقوفه مرحوم عباسخان (قاجار) واقع در سرپیر را به مدت 3 سال به مشهدی محمود فرزند محمدصالح به مبلغ 99 تومان وجه رایج فضی سلطانی معروف به 24 نخودی اجاره داده است.
عباسخان قاجار، مالک اصلی این حمام، یکی از شاهزادگان قاجاری و حاکم استراباد در عصر ناصرالدین شاه بود. او با مالکین استرابادی در مورد تصاحب اراضی "اهنگر محله" سالها درگیر بود. وی همچنین "کاخ باغ" بزرگی در داخل شهر استراباد داشت که بعدها اداره سابق آموزش و پرورش، دبیرستان ایرانشهر کنونی و خانه‌ها و مغازه‌های روبروی پارکشهر بر روی بخشی از زمین آن ساخته شدند.
حمام سرپیر با داستان مالک پر نفوذ و قدرتمند خود، عباسخان قاجار، و همچنین تاریخ اجاره و تغییر کاربری آن، یک نقطه عطف تاریخی و چشم‌انداز منحصر به فرد به محله سبزه مشهد استراباد ارائه می‌دهد.

حمام کاسه گران (محله میدان)

"حموم عمومی کاسه گران" در محله میدان استراباد، در راسته کاسه گران و در حاشیه شمالی سقاخانه "حضرت عباس" واقع شده بود. این حمام مشابه حمام "قاضی" در حاشیه جنوبی غربی بازار نعلبندان، دارای دو قسمت "حموم بزرگ" مخصوص مردان و "حموم کوچیک" مخصوص بانوان بود.
بازار کهنه استراباد تا اواخر دوره قاجار شامل محدوده تقریبی چهارراه میدان تا سه راه میرکریم شهر گرگان کنونی می‌شد. این بازار دارای راسته‌های متعدد به اسم مشاغل مختلفی بود. "راسته کاسه گران" یکی از این راسته‌ها بود که گذر "محله مَیدان" را به دروازه مازندران و گذر بادگیر (باد روئِه) و میدان قیصریه و گذرهای دیگر محله میدان متصل می‌کرد.
تاریخچه حمام کاسه گران: تاریخ دقیق ساخت این حمام مشخص نیست، اما بر اساس نوع معماری و قیاس زنی با 13 حمام نابود شده استراباد، به احتمال زیاد متعلق به عصر صفوی (حدود 450 سال پیش) بوده است.

حمام خاله غزی (محله میدان)

حمام خاله غزی در محله میدان استراباد، به عنوان یک نقطه عطف تاریخی در این شهر قدیمی، داستان خود را در متن یک سند تاریخی "مصالحه نامچه‌ای" روایت می‌کند. این سند، که در ماه رمضان سال ۱۳۲۴ ه.ق. (۱۲۲ سال پیش) نوشته شده، از تملک یک خانه در محله میدان و نزدیکی آن به حمام خاله غزی سخن می‌گوید.
بر طبق این سند، پس از مرگ علی شاه قاجار، فرزند مرحوم رضاقلی آقای قاجار، خانه او به فرزند صغیرش حسین خان به ارث رسید. این خانه در شمال حمام خاله غزی واقع شده بود و حسین خان آن را به میرزا محمد صادق، فرزند حاجی آقا سید محمد طاهرمجتهد استرابادی، به مبلغ ۱۲۵۰ تومان وجه رایج فضی سلطانی دو قرانی به فروش رساند.
این سند تاریخی، حمام خاله غزی را به عنوان یک نقطه مهم در محله میدان استراباد معرفی می‌کند و اطلاعاتی ارزشمند در رابطه با تاریخ این شهر و وضعیت ملک و معاملات در آن زمان ارائه می‌دهد.

حمام دربنو (محله دربنو یا دربزنو)

حمام دربنو، بنایی متعلق به دوره صفوی است که دروقفنامه‌ای کهبه تاریخ 1092 هجری قمری صراحتاً ذکر شده است. با این حال، بنا و سازه اصلی حمام به دلیل تعمیرات مکرر در طول زمان از بین رفته و شکل اولیه خود را از دست داده است. از جمله تغییرات عمده‌ای که در این حمام صورت گرفته، جمع‌آوری خزینه آن و نصب دوش در دهه سی شمسی است.
حمام قاضی، مانند سایر حمام‌های عمومی دوره قاجار، پس از تغییر در ساختار مهندسی و معماری، به دو بخش "عمومی" و "نمره" (خصوصی) تقسیم شده بود.
پس از ورود از در اصلی حمام، فضایی به عنوان حمام عمومی در نظر گرفته می‌شد. در دو طرف یک سالن کشیده و بزرگ، چندین حمام نمره یا خصوصی قرار داشت. هر یک از این نمره‌ها، فضایی کوچک و اختصاصی برای استحمام یک یا چند نفر از اعضای یک خانواده بود.

حمام شاه (حاشیه شمالی پارک شهر)

حمام عمومی باغشاه استراباد، در ضلع شمالی پارک شهر گرگان و در حاشیه شمال شرقی باغ کنسولگری روس‌ها، در سه راهی‌ای که این دو مکان را به هم متصل می‌کند، قرار دارد.
این حمام، که احتمالا در دوره صفوی ساخته شده، بخشی از مجموعه و محوطه دارالحکومه یا دارالاماره شهر استراباد به حساب می‌آمد. این مجموعه که در گذشته به باغشاه معروف بود، شامل چندین بنا و عمارات باشکوه، درختان چنار، حوض‌های بزرگ، باغچه‌های پر از گل و محل استقرار حاکم و بیگلربیگی ایالت استراباد بود و وسعتی از فلکه شهرداری تا فلکه کاخ گرگان کنونی را در بر می‌گرفت.
با توجه به ساخت این مجموعه در زمان صفویان (حدود 450 سال پیش)، می‌توان حدس زد که حمام باغشاه نیز متعلق به همین دوره زمانی بوده و بخشی از مجموعه باغشاه بوده است.

حمام دباغان (محله دباغان یا دبغان)

حمام دباغان، که به حمام امام حسن عسکری (ع) نیز معروف است، یکی از حمام‌های مشهور گرگان و جزو سیزده حمام قدیمی شهر بود که نام آن در کتاب‌های تاریخی ذکر شده است. بنابر باورهای قدیمی، گفته می‌شود امام حسن عسکری (ع) در این حمام استحمام کرده و سپس برای دیدار با مردم گرگان به خانه جعفر بن شریف جرجانی در محله سبزه‌مشهد رفته است. در این حمام سنگی وجود داشت که اعتقاد عامه بر آن بود که جای دست امام حسن عسگری بر آن نقش بسته است.
این حمام، که در گذشته فعال بود، اکنون به حال خود رها شده و به طور کامل تخریب شده است. در گذشته، حمام‌ها از عناصر اصلی محلات محسوب می‌شدند، اما امروزه بسیاری از آنها تعطیل شده یا از بین رفته‌اند.
حمام دباغان، که در محله دباغان واقع شده بود، دو بار در قرن اخیر بر اثر عوامل طبیعی و انسانی تخریب شد. این حمام دارای ساختار “نمره” بود، یعنی اطاقک‌های کوچکی با یک صحن کوچک، سکوچه و رختکن که به یک سالن بزرگ راه داشتند.
با ورود از در اصلی، ابتدا وارد رختکن می‌شدند و سپس به صحن حمام با دوش می‌رسیدند. این نوع حمام‌های دوشی، به دلیل بهداشت بهتر، نسبت به حمام‌های عمومی با خزینه، محبوبیت بیشتری داشتند.
محله دباغان، که یکی از راسته‌های “بازار کهنه” استراباد به حساب می‌آمد، معبری به سوی دروازه فوجرد (کنار غسالخانه امامزاده عبدالله) نیز بود و از بازار کهنه به محله سبزه‌مشهد می‌رسید. پس از از بین رفتن بازار کهنه، این گذر به یکی از راه‌های محله سبزه‌مشهد تبدیل شد.
در راسته دباغان، فقط دباغ‌ها، پوست فروشان و مشاغل وابسته به آنها فعالیت داشتند. “بازار کهنه” استراباد از چهار راه میدان کنونی شهر گرگان تا سه راه میرکریم و همین گذر دباغان امتداد‌ می‌یافت. “بازار قیصریه” نیز از حاشیه سه راه میرکریم تا بازار روز کنونی امتداد داشت.

حمام کفش دوزان (سبزه مشهد)

حمام کفش دوزان یا کُوش دوزان، که در مجاورت مسجد و قدمگاه امام حسن عسکری (ع) قرار داشت، یکی از 13 حمام بزرگ و قدیمی شهر استراباد بود. این حمام، که به وقف عام و مردم استراباد اختصاص یافته بود، ورودی‌ای با ده پله داشت که به سمت پایین منتهی می‌شد.
آخرین بقایای این حمام تا سال ۱۳۴۰ شمسی قابل مشاهده بود، اما متاسفانه امروزه فضایی سبز بر روی آن احداث شده است.

حمام دربنو (محله دربنو یا دربزنو)

حمام دربنو، واقع در محله میدان و گذر دربنو (دَربِزِنوُ) در شهر گرگان، نمونه‌ای از حمام‌های عمومی با ساختار سنتی است. این حمام، که قدمت آن به دوره صفوی می‌رسد و در وقفنامه سال ۱۰۹۲ به صراحت به آن اشاره شده، با تغییر در ساختار و معماری حمام‌های عمومی، فضای این حمام نیز به دو بخش "عمومی" و "نمره" (خصوصی) تقسیم شد. به این ترتیب، پس از ورود از در اصلی حمام، یک سو به حمام عمومی اختصاص می‌یافت و در سوی دیگر، در دو طرف سالن کشیده و بزرگ، حمام‌های نمره یا خصوصی قرار داشتند.
هر یک از این "نمره‌ها" فضایی کوچک را شامل می‌شد که یک یا چند نفر از اعضای یک خانواده می‌توانستند به طور خصوصی در آن استحمام کنند. متاسفانه بنا و سازه اصلی حمام دربنو به دلیل تعمیرات مکرر از بین رفته است. خزینه آن جمع‌آوری شده و به جای آن در دهه سی، دوش نصب شده است. با این حال، نگاره بخش بیرونی و درونی حمام، به ویژه سالن اصلی و "نمره‌ها"، نمونه‌ای از معماری حمام‌های عمومی در گرگان در گذشته است.

حمام گلستان (گرگانجدید (قلعه کهنه))

حمام عمومی "گلستان" که نمادی از حمام‌های دوشی دهه‌های 40 و 50 است، در سال ۱۳۵۴ خورشیدی بنا شده، نمونه‌ای از معماری حمام‌های دوشی در شهر گرگان است. این حمام، که در سال ۱۳۸۸ عکسبرداری شده، دارای تابلویی بر بالای درب ورودی است که نام دو مالک آن، "مسعود مخیری و حاج رضا مومن" را همراه با سال ساخت (۱۳۵۴) به نمایش می‌گذارد.
ساختار این حمام مشابه سایر حمام‌های عمومی گرگان در دهه‌های ۴۰ و ۵۰، شامل دو بخش "نمره" و "عمومی" است.
بخش عمومی شامل یک صحن بزرگ است که افراد پس از ورود، در آن استحمام می‌کردند. در بخش "نمره" که به نوعی خصوصی محسوب می‌شد، افراد در صف نوبت، بر روی صندلی‌هایی در گوشه سالن می‌نشستند تا یکی از "نمره‌ها" آزاد شده و در اختیار آن‌ها قرار گیرد.

حمام چشمه (محله سرچشمه)

حمام سرچشمه، که در محله سبزه مشهد گرگان و در گذر سرچشمه قرار دارد، از جمله حمام‌های قدیمی شهر استراباد (گرگان) بود که تا اواخر دهه ۴۰ همچنان فعال بود. این حمام، که به "حموم چشمه" نیز معروف بود، در مجاورت بقعه‌ای به نام امامزاده نور قرار داشت و زمانی یکی از پرطرفدارترین حمام‌های منطقه به حساب می‌آمد.
ورودی حمام، که دارای یک پرده بود، به ۵ پله‌ای منتهی می‌شد که افراد را به رختکن (بینه) هدایت می‌کرد. در وسط بینه، حوض آب سردی قرار داشت. در شیفت مردان، حمومی (مردی که مسئولیت حمام را بر عهده داشت) در گوشه‌ای از رختکن، پشت میزی می‌نشست و در شیفت زنان، زن حمومی پشت میز می‌نشست تا علاوه بر نظارت بر حمام، هزینه استحمام را نیز دریافت کند.
خدمات دیگری چون چای، قلیان، صابون (کله قندی شاهرودی) و گاهی حنا (برای بانوان) نیز توسط کارگر سر بینه ارائه می‌شد.
سند تاریخی "مصالحه نامچه" در سال ۱۲۶۱ ه ق (۵ سال بعد از تاریخ سند قبلی) نشان می‌دهد که وراث موسی خان قاجار قوانلو (فرزند حاجی مهدیقلی خان) از سهم ارث پدری خود یک دانگ مشتع را به "آقا سید محمد تقی" (فرزند حاجی سید مفید استرابادی) به مبلغ یک من گندم سفید خباز پسند واگذار کرده‌اند و با توجه به سال فوت صاحب حمام (۱۲۵۶ ه ق)، به احتمال زیاد، حمام سرچشمه به عصر صفوی و متعلق به قاجارهای ترکی بود که در زمان شاه عباس به سه جای ایران، از جمله استراباد، کوچ داده شده بودند.

حمام سردار (محله شازده قاسم)

نظرعلی خان سردار اشرف، که به سردار لشکر و صمصام لشکر نیز شناخته می‌شد، از خانواده‌ای اصیل و مرفه بود که در اوایل دوره مشروطیت، در حکومت استراباد نفوذ زیادی داشت. او همچنین جد تعدادی از خانواده‌های "جرجانی" شهر گرگان نیز محسوب می‌شد. نظرعلی خان ارباب روستای "چالگی" (واقع در 10 کیلومتری غرب گرگان) بود و املاکی نیز در شاهرود و بسطام داشت.
حمام سردار، در محله سرخواجه گرگان و در گذر شازده قاسم متعلق به نظرعلی خان سردار اشرف بود، شخصیتی بانفوذ که در اوایل دوره مشروطه (حدود 120 سال پیش) برای مدتی معاون حکمران ایالت استراباد بود.
حمام سردار در گوشه‌ای از حیاط بسیار بزرگ خانه نظرعلی خان قرار داشت. این خانه با حیاطی مجلل و وسیع، تا چند دهه پس از مرگ نظرعلی خان، محل "دبستان دخترانه ۱۷ دی" گرگان بود. محوطه حیاط این خانه بعدها به "گاراژ شهابی" و چند مغازه تبدیل شد.
حمام سردار در ابتدا به عنوان یک حمام خصوصی برای خانواده نظرعلی خان مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما پس از گذشت سال‌ها، در دهه 40 به یک حمام عمومی یا نمره تبدیل شد.

حمام فرد جهان (محله باغ پلنگ)

حمام فرد جهان، در محله باغ پلنگ گرگان که در ضلع جنوب غربی فلکه سرخواجه قرار دارد از حمام‌های عمومی لوکس و مجللی بود که در گذشته مردم از آن استفاده‌ می‌کردند.
نمای داخلی این حمام با نمره‌هایی در دو طرف سالن دراز آن، حکایت از معماری زیبا و کاربردی این حمام دارد. نمره‌ها یا همان سکوهایی که برای نشستن تعبیه شده بود، برای افرادی که برای استخمام به آنجا آمده بودند، فضایی برای استراحت و آرامش فراهم می‌کرد.

حمام پاداش (سرخواجه)

در دل گرگان، در خیابان سرخواجه، حمام پاداش، با نمای خسته و آرامش، هنوز از روزگاری می‌گوید که حمام‌های عمومی، قسمت مهمی زندگی اجتماعی بودند.
تا حدود یک و نیم دهه پیش، این حمام همچنان فعال بود و با سالن بزرگ و نمره‌های متعدد در دو طرف سالن خود، به سبک حمام فرد جهان و سایر حمام‌های عمومی گرگان ساخته شده بود. این حمام با فضای آرامش‌بخش و محیط دوستانه‌اش، محل تجمع و هم‌صحبتی مردم گرگان بود.
حمام دیگر به جا مانده از حمام‌های عمومی گذشته، حمام عمومی پارس در محله گرگانپارس است که در حاشیه شمالی شازمان اب قرار گرفته است.